Waterzuivering in Vlaanderen, hoe ver staan we nu?

Vandaag wordt in Vlaanderen 80% van het huishoudelijke afvalwater gezuiverd. Daarvoor zorgen 285 rioolwaterzuiveringsinstallaties van Aquafin, die samen 2 miljard liter water per dag behandelen. Het water wordt aangevoerd via een netwerk van 5.400km collectoren, die het afvalwater van de gemeentelijke riolen verzamelen.

Sinds 2012 wordt het huishoudelijke afvalwater van alle woonkernen groter dan 2.000 inwoners gezuiverd. Daarmee voldoet Vlaanderen aan de Europese richtlijn Stedelijk Afvalwater. Het gezuiverde water voldoet bovendien aan Vlaamse normen, die nog een stuk strenger zijn dan de Europese.

Dankzij deze realisaties belandt er nu drie tot vijf keer minder vervuiling in onze beken en rivieren. Maar het kan en moet nog een stuk beter. Om alle oppervlaktewater en grondwater in een goede kwaliteitstoestand te brengen, zoals de Kaderrichtlijn Water vraagt, moet er nog heel hard gewerkt worden én de nodige budgetten worden vrijgemaakt. Vooral van de gemeenten worden er nog zware financiële inspanningen verwacht. Veel gemeenten moeten hun rioleringsnet nog verder uitbouwen, zodat alle huishoudelijke afvalwater van hun woonkernen kan aangesloten worden op de collectoren van Aquafin. Tegelijk moeten zowel het gewest als de gemeenten nog sterk investeren in de afkoppeling van ‘parasitair’ water van dat rioolnetwerk. Door aangesloten beken, grondwater en regenwater, kan het debiet in een riool zodanig groot worden, dat het teveel aan water via noodopeningen in het stelsel rechtstreeks in een beek of rivier belandt. Zo wordt water op straat vermeden, maar met een tol voor het milieu.

Gezocht: 10 miljard euro

Kenniscentrum Vlario raamt de kosten die nodig zijn om al die werken uit te voeren op 9,9 miljard euro. Zelfs als alle steden en gemeenten van hun burgers de maximale gemeentelijke saneringsbijdrage zouden vragen, kan daarmee maar een goede helft van die kosten betaald worden. Het tekort bedraagt dan nog steeds 300 miljoen euro per jaar. Om het gat te verkleinen, zouden de lokale besturen zelf meer moeten bijdragen uit hun - nu al beperkte – eigen middelen. Zelfs als er een bijkomende hemelwaterheffing zou worden ingevoerd, blijft de uitdaging enorm.

Als alle infrastructuur is uitgebouwd en geoptimaliseerd, moet die bovendien ook nog in goede staat worden gehouden, zodat de investeringen uit het verleden blijven renderen. Informatie van onze buurlanden leert dat er jaarlijks 1 à 2 % van het totale geïnvesteerde vermogen zou moeten worden gereserveerd voor structureel onderhoud van de bestaande infrastructuur.

Aquafin steunt de Big Jump omdat het net zoals organisatoren investeringen in schone waterlopen hoog op de politieke agenda wil houden. Ook het jaarlijks groeiend aantal springers toont aan dat veel mensen wakker liggen van de kwaliteit van onze waterlopen en achter die investeringen staan. De band tussen mens en water is een oerband, die terug hersteld moet worden. Naast lozingen van huishoudelijk afvalwater zijn er uiteraard nog andere factoren die een impact hebben op de waterkwaliteit. Industrie, landbouw en historische bodemvervuiling hebben elk hun aandeel. Hoe goed de fauna en flora het in en rond de waterlopen doen, hangt ook af van structuurelementen. Door in het verleden natuurlijk meanderende stromen recht te trekken, zijn heel wat vis- en vogelsoorten er verdwenen. Eenduidige regelgeving is noodzakelijk om het natuurlijk evenwicht te herstellen. De Kaderrichtlijn Water brengt alle aspecten van het waterbeleid samen in één richtlijn die streeft naar het herstellen, beschermen, ontwikkelen en duurzaam gebruik van het watersysteem, los van de verschillende bronnen.

Een sterk inhaalmanoevre

Het heeft weliswaar twintig jaar geduurd om de richtlijn Stedelijk Afvalwater in praktijk om te zetten, maar toch hebben het Vlaamse Gewest, de VMM en Aquafin een indrukwekkende prestatie neergezet. Toen Aquafin in 1990 werd opgericht, had Vlaanderen een historische achterstand ten opzichte van de buurlanden. Die begonnen aan de uitvoering van de richtlijn Stedelijk Afvalwater met een veel hogere zuiveringsgraad: 94% in Nederland, 69% in Frankrijk, 83% in Engeland en 86% in Duitsland. Vandaag ligt de zuiveringsgraad in die buurlanden 5% tot 14% hoger dan twee decennia geleden, terwijl Vlaanderen in dezelfde periode een vooruitgang maakte van 52% tot 80%. Vlaanderen heeft dus een groot inhaalmanoeuvre gedaan.

Alleen al voor de uitvoering van de richtlijn Stedelijk Afvalwater heeft het Vlaams Gewest 2.174 projecten laten uitvoeren, voor een bedrag van 2,6 miljard euro. In verhouding zijn dat er meer dan in onze buurlanden. Dat komt door de typische, grote hoeveelheid lintbebouwing in Vlaanderen. Duitsland en Nederland bijvoorbeeld, hebben zeer geconcentreerde woonkernen, waardoor het mogelijk is om honderdduizenden inwoners op één zuiveringsstation aan te sluiten met veel minder collectoren. In Vlaanderen zijn er om datzelfde aantal inwoners aan te sluiten, veel meer collectoren en meer kleine stations nodig.

Hoge kwaliteit van gezuiverd water

Voor wat betreft de kwaliteit van het gezuiverde afvalwater, zit Vlaanderen wél aan de top. In tegenstelling tot onze buurlanden, worden in alle Vlaamse zuiveringsinstallaties voor meer dan 2.000 inwoners ook fosfor en stikstof uit het afvalwater gehaald. Aquafin doet hiervoor zelfs veel beter dan de Vlaamse normen voorschrijven, met een rendement voor stikstof van 80% en voor fosfor van 84%.

In 80% van de waterzuiveringsinstallaties wordt bovendien het volledige debiet dat binnenkomt gezuiverd. De keuze die Aquafin in 2000 maakte om een debiet tot tien keer de aanvoer bij droog weer biologisch te behandelen, is tot vandaag uniek in Europa en waarschijnlijk ook in de wereld.