51 zuiveringsinstallaties verwijderen extra fosfor voor betere waterkwaliteit

Rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI’s) voor agglomeraties boven de 2.000 inwonersequivalenten moeten voldoen aan concentratienormen en verwijderingspercentages voor fosfor. Op een 50-tal installaties haalt Aquafin méér fosfor uit het afvalwater dan de norm voorschrijft. De locaties werden niet zomaar gekozen. Vlaanderen wil de waterlopen waarin deze RWZI’s lozen, een stuk dichter bij de goede toestand brengen die de Kaderrichtlijn Water beoogt.In de toekomst biedt extra fosforverwijdering ook mogelijkheid om meer van deze grondstof terug te winnen uit het slib.

Fosfor is één van de parameters die de waterkwaliteit bepalen. (Te) hoge fosfaatconcentraties in zoetwater ecosystemen leiden tot eutrofiëring of overbemesting van de waterloop. Dat wordt onder meer zichtbaar door overvloedige algengroei, waardoor het zuurstofgehalte daalt en de lichtinval vermindert. Beide effecten hebben een negatieve impact op meerdere waterorganismen.

Aquafin heeft voor zijn RWZI’s normen voor de verwijdering van fosfor en stikstof uit het huishoudelijke afvalwater vooraleer het te lozen in een waterloop. Afvalwater bevat veel fosfaten, ongeveer 0,75 kg per persoon per jaar. Deze fosfaten zijn afkomstig van was- en schoonmaakmiddelen maar komen ook via menselijke urine in het afvalwater terecht. Hoewel Aquafin op jaarbasis gemiddeld 85% van de fosfor verwijdert (de norm is 80%), is er nog altijd te veel van aanwezig in onze waterlichamen. Het gezuiverde afvalwater is dan ook niet de enige bron. Fosfor komt evengoed via de landbouw en door bodemerosie in het oppervlaktewater terecht.

Streefwaarde van 0,3 mg/l

Voor een goede waterkwaliteit zoals de Kaderrichtlijn Water beoogt, mag de totale concentratie fosfor in de waterloop niet hoger liggen dan 0,14 mg/l. Om die ambitieuze streefwaarde te bereiken, zijn inspanningen van verschillende sectoren nodig. Op 51 RWZI’s worden nu alvast extra inspanningen geleverd om meer fosfor uit het afvalwater te halen. “Hier trekken we het verwijderingspercentage op tot 95%,” stelt Kathleen Moons, procesingenieur bij Aquafin. “Samen met de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) bepaalden we de locaties waar deze verdergaande verwijdering wordt toegepast in functie van de kwetsbaarheid van de waterloop waarin we lozen. We streven naar een concentratie van 0,3 mg/l, waar de norm vandaag 1 of 2 mg/l is, naargelang de RWZI.”

Op jaarbasis wordt zo 70 ton fosfor extra verwijderd. Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir: “Iedereen wint bij een betere waterkwaliteit. Fauna en flora krijgen opnieuw meer kansen. Minder vervuiling betekent ook dat er minder zuiveringsstappen nodig zijn om het water te gebruiken als drinkwater of in de industrie en de landbouw. ​ En schone en veilige waterlopen dragen ook bij aan een aangenamere leefomgeving. Om ervoor te zorgen dat onze waterkwaliteit in een stroomversnelling raakt, geven we prioriteit aan die gebieden waar we het hoogste milieurendement kunnen realiseren. En dat doen we hier met deze investering. Op 51 locaties halen we nog beter het fosfor uit het afvalwater, zodat er properder water terug naar de beek wordt gebracht.”

Automatische dosering van chemicaliën

Om de streefwaarde van 0,3 mg/l te bereiken, worden er extra ijzer- of aluminiumhoudende chemicaliën gedoseerd in het zuiveringsslib. De 51 geselecteerde RWZI’s worden hiervoor uitgerust met een fosfaatmonitor en een automatische sturing voor een exacte dosering. Met dit project investeert het Vlaamse Gewest via Aquafin 1,5 miljoen euro voor een betere waterkwaliteit in de waterlopen die het gezuiverde afvalwater opvangen. “Naast deze investering zullen we ook meer geld moeten uitgeven aan chemicaliën,” zegt Jan Goossens, CEO van Aquafin. “Maar toch komt deze maatregel als de meest kostenefficiënte uit een vergelijkend onderzoek dat de Coördinatiecommissie Integraal Waterbeleid (CIW) deed over verschillende maatregelen en sectoren heen. Het aanleggen van extra collectoren of het aansluiten van woningen in het buitengebied kost niet alleen veel meer, het duurt ook veel langer dan de uitrol van dit project. Bovendien verwachten we dat de nieuwe Europese Richtlijn Stedelijk Afvalwater (ERSA) de concentratienorm voor fosfor in gezuiverd afvalwater zal verstrengen naar 0,5 mg/l. Met dit project zetten we dus ook op dat vlak al proactief stappen vooruit.”

Fosfor als grondstof terugwinnen

De verdergaande fosforverwijdering in het waterzuiveringsproces heeft nog een voordeel. Hoe meer fosfor er wordt opgeslagen in het slib, hoe meer er nadien ook kan teruggewonnen worden. Aquafin plant momenteel de bouw van een slibmonoverwerker op de site van Arcelor Mittal in Gent, die het teveel aan slib zal verwerken dat overblijft na het zuiveren van huishoudelijk afvalwater. Die biomassa bevat naast energie ook grondstoffen zoals de opgeslagen fosfor. Het is de bedoeling om hier op termijn fosfor te recupereren op volle schaal.

“Niet onbelangrijk als je weet dat fosfor enerzijds een essentiële bouwsteen is voor de groei van alle levende organismen en dus ook de mens en dat anderzijds de voorraden ervan erg onder druk staan,” aldus nog Jan Goossens. “De fosfaatertsen die in Europa verwerkt worden tot meststoffenworden voornamelijk ontgonnen in Marokko en Rusland. Gezien de slinkende voorraden in deze mijnen en de geopolitieke risico’s is het een goede zaak om er via recuperatie minder afhankelijk van te worden. Momenteel zou Aquafin zo’n 15% van de fosforbehoefte in Vlaanderen kunnen invullen als we deze grondstof maximaal zouden recupereren. Dat percentage kan oplopen tot 20% als we volgens ERSA op nog meer RWZI’s extra fosfor moeten verwijderen.”